မဟီေဒါလ္ သက္ေသ

မဟာမင္းခန္႔

၂၀၁၃ ခု မတ္လ ၉ ရက္ ေန႔က ထုိင္းႏုိင္ငံ ဘန္ေကာက္ၿမိဳ႕ မဟီေဒါလ္ တကၠသုိလ္ မွာ ျမန္ မာ ႏုိင္ငံက ရ ခုိင္ လူမ်ဳိး ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္း ဦးေဆာင္ၿပီး ရခုိင္ သမိုင္းသစ္ တစ္ခုကုိ ကမၻာကုိ တင္ျပ ႏုိင္ဖုိ႔ ႀကိဳးစားမႈ တစ္ရပ္ ေပၚေပါက္ ခဲ့ပါတယ္။ ၿမန္မာ ႏုိင္ငံမွာ ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိး ဆုိတာ မရိွေၾကာင္း ႏုိင္ငံျခားက အျခား သမုိင္း ဆရာ ႏွစ္ေယာက္နဲ႔ အတူ သက္ေသ ထားၿပီး၊ သမုိင္းသစ္ တစ္ခုကုိ ကမၻာ့ သမုိင္း စာမ်က္ႏွာမွာ မွတ္တမ္း တင္ဖုိ႔ ရည္ရြယ္ ၿပဳလုပ္ ရျခင္း ျဖစ္တယ္လုိ႔ က်င္းပ သူေတြရဲ့ ရည္ရြယ္ ခ်က္ထဲမွာ တရား ၀င္ ေဖာ္ျပ ထား တာ ေတြ႔ရ ပါတယ္။ ဘန္ေကာက္ၿမိဳ႕ ေခ်ာ္လာ လန္ကူရ္ တကၠသုိလ္မွာ ရခုိင္ လူ မ်ဳိး ေဒါက္ တာ ေအးခ်မ္း ဦးေဆာင္ၿပီး ရခုိင္ သမုိင္း ဆုိင္ရာ အခမ္း အနား တစ္ခု ျပဳလုပ္ မည္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ထုိအခမ္း အနားတြင္ ကမၻာ့ မီဒီယာ မ်ားအျပင္ ျမန္မာ ျပည္တြင္းမီဒီယာမ်ား၊ ျမန္မာ့ ႏုိင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ မ်ား ၊ NLD ပါတီမွ ပုဂၢိဳလ္မ်ား၊ ၈၈ မ်ဳိးဆက္ ေက်ာင္း သား ေခါင္းေဆာင္မ်ား၊ ရခုိင္ လူ မ်ဳိး ပါတီ ႏွစ္ခုမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ား စသည့္ျဖင့္ ျမန္မာ့
အထင္ ကရ ႏုိင္ငံေရး ေခါင္းေဆာင္ မ်ားကုိ ဖိတ္ ၾကား ထားေၾကာင္း၊ ထုိအခမ္း အနား၌ ျမန္မာ ႏုိင္ငံတြင္ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိေသာ လူမ်ဳိး မရိွေၾကာင္း၊ ကမၻာ႔ မီဒီ ယာ ေရွ႕ေမွာက္တြင္ ရွင္းလင္း တင္ျပၿပီး၊ ကမၻာ့ တကၠသုိလ္မ်ား၊ စာၾကည့္ တုိက္မ်ားတြင္ သမုိင္း မွတ္တမ္း တင္ထားႏုိင္ ေအာင္ ၿပဳလုပ္ ေဆာင္ရြက္ သြားမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း ၿမန္မာ ႏုိင္ငံ ထဲမွာ ထုတ္တဲ့ ဂ်ာ နယ္ ေတာ္ေတာ္ မ်ားမ်ားမွာ အခမ္း အနား မက်င္းပခင္ ကတည္းက ႀကိဳတင္ ေၾကညာ ထားတာကုိ ဖတ္ရႈ လုိက္ရ ပါတယ္။ စိတ္၀င္စား စရာ ေကာင္းလုိ႔ ၎အခမ္း အနား က်င္းပ မွာကုိ ေစာင့္ၾကည့္ သတင္းယူ လုိက္ပါတယ္။

ဟုတ္ကဲ့၊ တကယ့္ကုိ စိတ္၀င္စား စရာ ေကာင္းပါတယ္။ ၎အခမ္း အနား က်င္းပတဲ့ အခါ ျမန္မာ ႏုိင္ငံမွာ ရိွေနတဲ့ ရုိဟင္ဂ်ာ လုိ႔ မိမိတုိ႔ ကုိယ္မိမိတုိ႔ ခံယူ ထားတဲ့ ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိး ေတြကုိ လံုး၀ ဖိတ္ၾကား ထားျခင္း၊ သတင္းပုိ႔ ျခင္းေတာင္ မရိွပါဘူး။ ဒီကတည္းက ဘယ္ေလာက္ထိ ရိုးသားမႈ မရိွဘူး ဆုိတာ စာဖတ္ သူမ်ား စဥ္းစား ၾကည့္ပါ။ ဒီမုိကေရစီ ဘက္ေတာ္ သားလုိ႔ သူ႔ကုိယ္ သူေၾကညာ ခဲ့တဲ့၊ သမုိင္း ဆရာ တစ္ေယာက္ ပါလုိ႔ သူ႔ကုိယ္သူ ဂုဏ္ယူ ၀င့္ၾကြား ေနတဲ့ လူတစ္ေယာက္ ရဲ့လုပ္ရပ္ပါ။ ဒါေပမဲ့ ရုိဟင္ဂ်ာ အခ်ဳိ႕ဟာ အစည္း အေ၀း က်င္းပမယ္လုိ႔ ေျပာတဲ့ ဘန္ေကာက္ ကုိသြားၿပီး၊ အစည္း အေ၀း တက္ခြင့္ ရေအာင္ေတာ့ စြမ္းေဆာင္ ႏုိင္ခဲ့ တယ္လုိ႔ ေျပာႏုိင္ ပါတယ္။ သတင္း အတိ အက် ယူၾကည့္ေတာ့ နံပါတ္ ၁ လဲႊေခ်ာ္ ခ်က္က ကမၻာသိ ေခ်ာ္လာ လန္ကူရ္ တကၠသုိလ္ မဟုတ္ပဲ လူသိ နည္းတဲ့ မဟီေဒါလ္ တကၠသုိလ္ ျဖစ္ေန တာပါပဲ။ နံပါတ္ ၂ လဲႊေခ်ာ္ခ်က္ ကေတာ့ ကမၻာ့ မီဒီယာ မေျပာပါနဲ႔ ဘန္ေကာက္က မီဒီယာ ေပါက္ စန ေတြေတာင္ မျမင္လုိက္ ရတာပါတဲ့။ နံပါတ္ ၃ လဲႊေခ်ာ္ခ်က္ ကေတာ့ ျမန္မာ ႏုိင္ငံထဲက ရခုိင္ လူမ်ဳိး ပါတီ ႏွစ္ခုက ေခါင္းေဆာင္ ႏွစ္ေယာက္ ျဖစ္တဲ့ ဦးေအးေမာင္နဲ႔ ဦးေအးသာေအာင္ တုိ႔ကလဲႊ၍ အျခား မည္သည့္ အဖဲြ႔အစည္း၊ ဘယ္ပါတီ ကမွ ဘယ္သူမ ွမေတြ႔ ရျခင္း ပါပဲ။ ရခုိင္ လူငယ္ ေတြကုိ ေက်းဇူးတင္ ၀မ္းသာ ရတာက အစည္း အေ၀းကုိ တက္ေရာက္ဖုိ႔ အတြက္ ျပည္တြင္းမွ ရုိဟင္ဂ်ာ သံုးဦးနဲ႔ အေမရိ ကန္ ႏုိင္ငံမွ ရုိဟင္ဂ်ာ အေရး ေဆာင္ရြက္ ေနသူ ကုိေဌးလြင္ဦး တုိ႔ကုိ ခြင့္ေပး လုိက္တဲ့ အတြက္ပါ။

မဟီေဒါလ္ တကၠသုိလ္မွာ က်င္းပတဲ့ ရခုိင္တုိ႔ရဲ့ သမုိင္း သစ္ကုိ ေရးတဲ့ ဗီဒီယုိ မွတ္တမ္းကုိ ယံုၾကည္ စိတ္ခ် ရတဲ့ သူငယ္ခ်င္း တစ္ေယာက္ ဆီက ရၿပီး ၾကည့္လုိက္ ရပါတယ္။ အေတာ့ကုိ စိတ္၀င္စား စရာ ေကာင္းလွ ပါတယ္။ ခန္းမ ထဲမွာ ပရိသတ္ ၁၀၀ နီးပါးခန္႔ တက္ေရာက္ ေနတာ ကုိေတြ႔ လုိက္ရ ပါတယ္။ သူငယ္ခ်င္းရဲ့ အေျပာ အရ အားလံုး ရခုိင္ လူငယ္ေတြ၊ ေရွ႕ဆံုး မွာေတာ့ ဦးေအးေမာင္နဲ႔ ဦးေအးသာေအာင္တုိ႔ အခန္႔သား ထုိင္ေနတာ ကုိေတာ့ ေတြ႔လုိက္ ရပါတယ္။ ႏုိင္ငံျခား သားဆုိလုိ႔ သူ႔ ကုိယ္သူ ရခုိင္ သမုိင္း သုေတသီလုိ႔ ခံယူ ထားတဲ့ ဂ်က္ပီ လုိင္ဒါနဲ႔ နယ္သာလန္ ႏုိင္ငံသား သမုိင္း စာတမ္း ျပဳစု သူလုိ႔ ေျပာတဲ့ စတီဗင္ ဆုိတဲ့ လူႏွစ္ေယာက္ အျပင္ ထုိင္းႏုိင္ငံသား ေတာင္ မေတြ႔ ရဘူးလုိ႔ ဆုိပါတယ္။ ကမၻာ့ သမုိင္း စာမ်က္ႏွာ ေပၚမွာ မွတ္တမ္း တင္မဲ့ ရိွၿပီးသား သမုိင္း စာမ်က္ႏွာ ေတြကုိ ဖ်က္ၿပီး၊ သမုိင္းသစ္ ဖန္ တီး ေန တဲ့ တစ္ဖက္သတ္ က်င္းပတဲ့ အစည္း အေ၀း ခန္းမ တစ္ခုရဲ့ အေန အထားကုိ ေတြ႔လုိက္ ရတာပါ။

အစည္း အေ၀း စစခ်င္း မွာေတာ့ ပါေမာကၡ ဂ်က္ပီ လုိင္ဒါက ျမန္မာ ဘုရင္ ဘုိးေတာ္ ဘုရားက အာရ္ ကန္ ျပည္ကုိ သိမ္းပုိက္ၿပီး၊ အာရ္ကာ နီးစ္ ေတြကုိ ႏိွပ္စက္ ခဲ့တာ ေတြကုိ အာရ္ကန္ ျပည္ကုိ ဖ်က္ဆီး ခဲ့တာေတြ၊ အာရ္ကန္ ျပည္ရဲ့ ယဥ္ေက်းမႈ အေမြ အႏွစ္ ေတြကုိ ဖ်က္ဆီး ခဲ့တာေတြ၊ ေနာက္ဆံုး မဟာျမတ္ မုနိဘုရားကုိ ျမန္မာ ျပည္မသုိ႔ ယူေဆာင္ သြားခဲ့တာ ေတြကုိ အက်ယ္ တ၀င့္ ရွင္းလင္း တင္ျပ ခဲ့တာ ကုိ ေတြ႕ျမင္ လုိက္ရ ပါတယ္။ အဲဒီ ေနာက္မွာ ေတာ့ နယ္သာလန္က စတီဗင္ဆုိသူက ၁၅ ရာစု၊ ၁၆ ရာ စု ေျမာက္ဦး ေခတ္က အာရ္ကန္ ျပည္သူ ေတြနဲ႔ အေနာက္ ႏုိင္ငံ ေရေၾကာင္းသြား ကုန္သည္ ေတြရဲ့ ဆက္ဆံ ေရးကုိ အက်ယ္ တ၀င့္ ရွင္းလင္း တင္ျပ ထားတာ ေတြ႕လုိက္ ရပါတယ္။ အဲဒါ ေတြကေတာ့ အစည္း အေ၀းရဲ့ အဓိက အခ်က္ ေတြမဟုတ္ဘူးလုိ႔ ထင္ပါတယ္။ အစည္း အေ၀းကုိ လူငွားၿပီး တန္ဆာ ဆင္လုိက္တဲ့ သေဘာလုိ႔ ထင္လုိက္ ရပါတယ္။

အဲ! ေနာက္ဆံုး မွာေတာ့ လာပါၿပီ၊ မင္းသားႀကီး။ သူ႔ကုိယ္သူ “ဟဲ့စ္တုိး ရီးယန္း” (hesstorian) (ဟိစ္တုိး ရီးယန္း historian မဟုတ္ပါ) လုိ႔ေျပာတဲ့ သမုိင္း ဆရာ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းပါပဲ။ ပထမဆံုး ေျပာခ်င္ တာက သူ႔ရဲ့ စင္ေပၚက အေျပာ အဆုိ၊ အမူ အရာကုိ ၾကည့္ၿပီး၊ တစ္ခုခု လဲြေန သလုိ ခံစား ရမိ ပါတယ္။ ထားပါ ေတာ့ေလ၊ ဒါစာေရးသူ ရဲ့ခံစား ခ်က္ပါ။ သူအဓိက မီးေမာင္း ထုိးတဲ့ ပထမ အခ်က္ ကေတာ့ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္က ျဖစ္ေပၚ ခဲ့တဲ့ အုပ္စုဖဲြ႔ လုယက္ သတ္ျဖတ္ အၾကမ္း ဖက္မႈ ႀကီးဟာ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္ လူသတ္ ပဲြရဲ့ အဆက္ ဆုိတဲ့ အခ်က္ပါပဲ။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္က ဘဂၤလီ ေတြဟာ ရခုိင္ လူမ်ဳိးတုိ႔ ရြာေတြ၊ အုိးအိမ္ ေတြကုိ ဖ်က္ဆီး ခဲ့တယ္၊ ရခုိင္ လူမ်ဳိး အမ်ဳိး သမီး ေတြကုိ မုဒိန္းက်င့္ ခဲ့တယ္။ ရခုိင္ ကေလး သူငယ္ ေတြ ကုိ ႏိွပ္စက္ ခဲ့တယ္၊ ဗုဒၶ ဘာသာ အေဆာက္ အအံု မ်ားစြာကုိ ဖ်က္ဆီး ခဲ့တယ္တဲ့။ (အဲဒါေတြ အားလံုး ဟာ ရခုိင္ ေတြေျပာတဲ့ ပါးစပ္ ရာဇ၀င္ပဲ ျဖစ္ၿပီး၊ မည္သည့္ အေထာက္ အထား တစ္စံု တစ္ရာမွ မရိွပါ။ အာရ္ကန္ ျပည္ေတာင္ပုိင္း တြင္ေန ခဲ့ေသာ ရုိဟင္ဂ်ာ မ်ားအားလံုး မ်ဳိးတုန္းေပ်ာက္ ကြယ္သြားေအာင္ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္က ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေတြက သတ္ျဖတ္ ခဲ့ၾက တယ္လုိ႔ ရုိဟင္ဂ်ာ ေတြကလည္း ေျပာေန ၾကတာကုိ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းတုိ႔ ဘယ္လုိ တုန္႔ျပန္ မလဲ။)

ဒီေနရာမွာ စာေရး သူတုိ႔ ျမန္မာ တစ္ျပည္ လံုးနဲ႔ တကမၻာ လံုးက (ျမန္မာ မီဒီယာ ေတြ ရဲ့ ေက်း ဇူး ေတာ္ အရ) သိထား တာက ရခုိင္ အမ်ဳိးသမီး မသီတာေထြးကုိ မြတ္ဆလင္ လူငယ္ သံုးေယာက္ က မုဒိန္းက်င့္ သတ္ျဖတ္ မႈေၾကာင့္ မေက်နပ္ ႏုိင္တဲ့ ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေတာင္ကုတ္သား ၃၀၀ ေက်ာ္ ခန္႔က ျမန္မာ ျပည္မမွ မြတ္စလင္ ခရီးသြား ၁၀ ေယာက္ကုိ ေန႔ခင္း ေၾကာင္ေတာင္ ကားေပၚ ကဆဲြခ် ရက္ရက္ စက္စက္ သတ္ျဖတ္ ရာက ေနစၿပီး ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ အၾကမ္းဖက္ သတ္ျဖတ္မႈ ႀကီးေပၚလာ တယ္လုိ႔ပါ။ ေဒါက္ တာ ေအးခ်မ္း ကေတာ့ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္ရဲ့ အဆက္ ပါတဲ့။ ၁၉၄၂ ခုႏွစ္မွာ မလုပ္ လုိက္ရတဲ့ ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိးတုန္း သတ္ျဖတ္ မႈႀကီးကုိ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းတုိ႔ အုပ္စုက ယခု တစ္ဖန္ ျပန္လည္ လႈပ္ရွား လုိက္ တာ ပါပဲ။ ေနာက္တရားခံ ႏွစ္ေယာက္က ေရွ႕ဆံုးမွာ ထုိင္ေန ေလရဲ့။ ဘဂၤလီေတြက ကုိယ့္အိမ္ ကုိယ္ မီးရိႈ႕တယ္လုိ႔ အရွက္ မရိွ ေျဗာင္လိမ္ ညာတဲ့ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ လူမ်ဳိးတုန္း သတ္ျဖတ္ မႈကုိ ဦးေဆာင္ ဖန္ တီး ေပး ခဲ့တဲ့ လူႀကီး ႏွစ္ေယာက္ေလ။ ေသခ်ာတာ ကေတာ့ ၂၀၁၂ ခုႏွစ္ အၾကမ္းဖက္ မီးရိႈ႕၊ လုယက္၊ လူမ်ဳိးတုန္း သတ္ျဖတ္ မႈႀကီးဟာ ဂ်ပန္ ႏုိင္ငံ ထဲက ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေခါင္းေဆာင္ ဆုိသူနဲ႔ ျပည္တြင္း ထဲက ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေခါင္းေဆာင္ ေတြျဖစ္တဲ့ ဦးေအးေမာင္၊ ဦးေအးသာေအာင္တုိ႔ရဲ့ စည္းကုိက္ ၀ါးကုိက္ လႈပ္ရွားမႈ ဆုိတာ ပါပဲ။ ထုိသူတုိ႔ ေမ့ေန တာလား၊ တမင္ ေမ့ဟန္ ေဆာင္ၿပီး ငါတုိ႔ လုပ္ခ်င္ တာလုပ္ လုိ႔ရမယ္လုိ႔ ထင္ေနတာ လားမသိ၊ သတိေပး လုိက္ခ်င္ တာက ဒါဟာ ၂၁ ရာစု သတင္း ေခတ္ ႀကီး ပါ။ ေျဗာင္လိမ္ညာ မႈေတြ ဘာမွ အရာ မထင္ ပါဘူး။

ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းက ရွင္းရွင္း လင္းလင္း ေျပာလုိက္တာ တစ္ခုက ျမန္မာ ျပည္မွာ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာ မရိွဘူးတဲ့။ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတဲ့ စကားလံုးကုိ ၁၉၅၀ ခုႏွစ္ ၀န္းက်င္ ပါလီမန္ ေခတ္က မစၥတာ အဒုလ္ ဂဖၹါရ္က တီထြင္ လုိက္တဲ့ စကားလံုး ပါတဲ့။ ဒါကလည္း ဓါတ္ျပား ေဟာင္းႀကီး ပါပဲ။ ` ရခုိင္ ျပည္မွာ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိ တာ မရိွဘူး၊ အဂၤလိပ္ အစုိးရက ေခၚလာတဲ့ လယ္ကူလီ ေတြ မျပန္ပဲ အတည္ တက် ေနထုိင္ ေနတာ။ လြတ္လပ္ေရး ရေတာ့ ပါလီမန္ ဒီမုိကေရစီ ေခတ္မွာ လယ္ကူလီ ဘဂၤလီ ေတြကုိ မစၥတာ အဒူလ္ ဂဖၹါရ္ တုိ႔က ရုိဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိး ဆုိၿပီး ထြင္လုိက္တာ။ -------´ စသည္ျဖင့္ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းက အသစ္ အဆန္း မဟုတ္တဲ့ သမုိင္းလိမ္ ေတြကုိ လိမ္ၿပီးရင္း ထပ္လိမ္ ေနတာ ကေတာ့ တကယ့္ သူရဲေကာင္း ႀကီးအတုိင္း ပါပဲ။ ဘာမွစိတ္ ၀င္စားစရာ မေကာင္း ပါဘူး။ (ဒီေနရာမွာ စာေရးသူ အေနနဲ႔ ေမးခြင့္ ရခဲ့ရင္ ေမးခ်င္ တာက ၁၉၅၀ ခုႏွစ္ ၀န္းက်င္မွာ မစၥတာ အဒူလ္ ဂဖၹါရ္တုိ႔ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတဲ့ နာမည္ကုိ တီထြင္ လုိက္တယ္ ဆုိရင္ အဲဒီ အခ်ိန္ တုန္းက ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းတုိ႔ ရခုိင္ လူမ်ဳိး ပါလီမန္ အမတ္ ေတြက ဘာေၾကာင့္ မကန္႔ကြက္ ခဲ့သလဲ။ အဲဒီ တုန္းက ဘာသံမွ ဘာျဖစ္လုိ႔ မျဖစ္ေပၚ ခဲ့သလဲ။)

စိတ္၀င္စား စရာေကာင္းတာက အေမး အေျဖ က႑ပါ။ အေမး အေျဖ က႑ကုိ ျမင္လုိက္ ရတာက ထူးဆန္း တယ္လုိ႔ ေျပာရ ပါမယ္။ စကား ေျပာခြက္ မုိက္နဲ႔ ေမးရတာ မဟုတ္ပဲ စာရြက္ ေတြနဲ႔ ေရးၿပီး ေမးရ တာပါ။ သူေျဖခ်င္တဲ့ ေမးခြန္း ကုိပဲ ေရြးၿပီး ေျဖမဲ့ သေဘာလုိ႔ ထင္ပါတယ္။ ပညာရွင္ ပီသ ပါေပတယ္။ တစ္ဦး ႏွစ္ဦးရဲ့ ေမးခြန္း တစ္ခု ႏွစ္ခု ေလာက္ ေျဖၿပီးတဲ့ အခါမွာ ရုိဟင္ဂ်ာ အေရး လႈပ္ရွားသူ ကုိေဌးလြင္ဦး ရဲ့ ေမးခြန္း ကုိေတြ႔ေတာ့ ကုိေဌးလြင္ဦးက အရင္ ကလည္း ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းနဲ႔ ရုိဟင္ဂ်ာ ရိွ/မရိွ ဆုိတဲ့ စ ကား စစ္ထုိးပဲြကုိ ျပဳလုပ္ဖုိ႔ စိန္ေခၚ ထားတာ ရိွတဲ့ အတြက္ ေၾကာင့္ပဲ ထင္ပါတယ္။ ကုိေဌးလြင္ဦးကုိ မုိက္ ခြက္ ေပးၿပီး အေခ်အတင္ ေျပာဆုိ တာကုိ အံ့ၾသစြာ ေတြ႕ျမင္ လုိက္ရ ပါတယ္။

ကုိေဌးလြင္ဦးက ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာ ရိွတဲ့ အေၾကာင္း၊ သူ႔မွာ အေထာက္ အထား စာအုပ္ စာတမ္း မ်ားစြာ ရိွေၾကာင္း၊ ၎တုိ႔ကုိ ရုိဟင္ဂ်ာ လည္းမဟုတ္၊ မြတ္ဆလင္ လည္းမဟုတ္တဲ့ အေနာက္ ႏုိင္ငံသား ေတြ ကသာ ေရးထားေၾကာင္း၊ Dr. Francis Buchannan ဆုိတဲ့ လူဟာ ရုိဗင္ဂ ဆုိတဲ့ အာရ္ကန္မွာ ေနတဲ့ လူမ်ဳိး တစ္မ်ဳိး စကား ေျပာတဲ့ ေ၀ါဟာရ အခ်ိဳ႕ကုိ ျပဳစု ထားတဲ့ စာအုပ္ တစ္အုပ္ကုိ ေရးသား ခဲ့ေၾကာင္း၊ ၎ စာအုပ္ကုိ ၁၇၉၉ တြင္ ေရးသား ခဲ့ေၾကာင္း ေျပာဆုိတာကုိ ျမင္ၾကား လုိက္ရ ပါတယ္။ အဲဒီ အခါမွာ ၎ စာအုပ္ကုိ သူ႕ထံ ယူေဆာင္ ျပရန္ ေျပာေတာ့ ကုိေဌးလြင္ဦးက စာအုပ္ကုိ သူရိွရာ စင္နားကုိ သြားေပး တာကုိ ေတြ႕လုိက္ ရပါတယ္။ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းက စာအုပ္ ကုိယူၿပီး ခ်က္ခ်င္းပဲ မင္းမွာ ဒီေနရာ လာဖုိ႔ အခြင့္ မရိွဘူး ျပန္သြား ဆုိၿပီး ကတုိက္ ကရုိက္ ႏွင္ထုတ္ လုိက္တာကုိ ေတြ႔လုိက္ ရပါတယ္။ ေဒါက္ တာ ေအးခ်မ္း ကေတာ့ ေၾကာက္သြား တာလား၊ အေထာက္ အထား မျပႏုိင္ ဘူးလုိ႔ ထင္ထား ခဲ့တာမွာ လူဘံု အလယ္မွာ အေထာက္ အထားျပ လုိက္တာကုိ မလံုမလဲ ျဖစ္သြား တာလားေတာ့ မေျပာ တတ္ပါ။ စာဖတ္ သူမ်ား စဥ္းစား ၾကည့္ၾကပါ။ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းဟာ တကယ္ပဲ ပညာရွင္ ပီသ ပါသလား၊ တကယ္ပဲ ပါေမာကၡ တစ္ေယာက္နဲ႔ တူပါ သလား၊ စာဖတ္ သူမ်ား ဆံုးျဖတ္ ၾကပါ။

ကုိေဌးလြင္ဦးဟာ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္း ျငင္းလုိ႔ မရတဲ့ သက္ေသ သမုိင္း စာအုပ္ကုိ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္း လက္ထဲကုိ ထည့္လုိက္တဲ့ အခါမွာ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းဟာ ဘာေျပာလုိက္ သလဲ ဆုိေတာ့ အဲဒီ စာအုပ္ မွာေျပာတဲ့ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာဟာ ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေတြကုိ ေခၚတာ ပါတဲ့ေလ။ တစ္သက္လံုး ရုိဟင္ဂ်ာ မရိွပါ ဘူးလုိ႔ ကုန္းေအာ္ ေနတဲ့ သူဟာ ယခုေတာ့ ရုိဟင္ဂ်ာ ဆိုတာ ရခုိင္ လူမ်ဳိးကုိ ေခၚတာလုိ႔ ျဖစ္သြား ပါေတာ့ တယ္။ ဒါဟာ ရုိဟင္ဂ်ာ ရိွတယ္ ဆုိတဲ့ သက္ေသ ပဲေပါ့။ မဟီေဒါလ္ တကၠသုိလ္မွာ ရခုိင္ လူမ်ဳိး သမုိင္း ပညာရွင္ တစ္ေယာက္ရဲ့ ႏႈတ္ဖ်ားက ထြက္လာတဲ့ ရခုိင္ ျပည္မွာ ဟုိးအရင္ ကတည္းက ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာ ရုိခဲ့တယ္။ ရိွေနတယ္ ဆုိတဲ့ သက္ေသ တစ္ခု အေနနဲ႔ ရလုိက္ တာပါ။

ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာ ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေတြကုိ ေခၚတာလုိ႔ ဦးေအးခ်မ္းက ေျပာလုိက္ေတာ့ ကုိေဌးလြင္ဦးက ရုိဟင္ ဂ်ာလုိ႔ ေျပာတဲ့ ရခုိင္ လူမ်ဳိး ေတြဟာ ေနကုိ ဘယ္လုိ ေခၚသလဲ၊ လ ကုိ ဘယ္လုိ ေခၚသ လဲ၊ ေျမႀကီး ကုိ ဘယ္ လုိ ေခၚသလဲ၊ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္း ဘာမွ မေျဖ ႏုိင္တာကုိ ေတြ႕ျမင္ လုိက္ရ ပါတယ္။ Dr. Francis Buchannan စာအုပ္ မွာေတာ့ ယခုေခတ္ ရုိဟင္ဂ်ာ မြတ္ဆလင္ ေတြေျပာတဲ့ ေန၊ လ၊ ကမၻာ စတဲ့ အေခၚ အေ၀ၚေတြနဲ႔ ေ၀ၚဟာရ ကုိသာ ေရးသား ထားေၾကာင္း ေျပာလုိက္ေတာ့ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္း သိကၡာ ဆည္ တဲ့ အေနနဲ႕ မင္းရဲ့ အေထာက္ အထားက ဆင့္ပြား အေထာက္ အထား ျဖစ္တယ္။ ငါက သမုိင္း ပညာရွင္ မုိ႔လုိ႔ အေျခခံ အခ်က္ ျဖစ္တယ္နဲ႔ ရမ္းေန တာကုိ ေတြ႔လုိက္ ရေတာ့ ေတာ္ေတာ္ ရယ္ခ်င္ သြားပါတယ္။ အဲဒါ သမုိင္း ပညာရွင္ တဲ့ေလ။ ၁၇၉၉ ခုႏွစ္က ေရးတဲ့ ကမၻာသိ စာအုပ္ တစ္အုပ္ကုိ ဆင့္ပြား ျဖစ္တယ္လုိ႔ ေျပာရင္ သူေရးတဲ့ သမုိင္း ကေရာ ဘာအဆင့္ ရိွမလဲ။ စာေရး သူေတာ့ မမွန္း တတ္ေတာ့ပါ။ သမုိင္း လိမ္ရင္း လိမ္ရင္းနဲ႔ သမုိင္း မွန္ကုိ လူသူ ေရွ႕မွာ တရား၀င္ ျပလုိက္ေတာ့ ေတာ္ေတာ္ လန္႔သြား တယ္ထင္ ပါရဲ့၊ ပါေမာကၡ ဂ်က္ပီ လုိက္ဒါကုိ သြားျပ တာကုိ ေတြ႕ျမင္ လုိက္ရ ပါတယ္။ ကုိေဌးလြင္ဦးက ေနာက္ထပ္ အေထာက္ အထား စာအုပ္ မ်ားကုိ ျပဖုိ႔ ႀကိဳးစား ပါေသး တယ္။ ဒါေပမဲ့ အ ခမ္း အနား က်င္းပသူ ေတြက လိမၼာ ပါးနပ္ စြာနဲ႔ အခမ္း အနားကုိ အလ်င္ အျမန္ ပိတ္ လုိက္ ေၾကာင္းေတြ႔ လုိက္ရ ပါတယ္။

ဘာပဲ ျဖစ္ျဖစ္ ရုိဟင္ဂ်ာ မရိွပါ ဘူးလုိ႔ ေျဗာင္လိမ္ ေနရာ ကေန ရုိဟင္ဂ်ာ ဆုိတာ ၁၇၉၉ မွာကတည္းက မွတ္တမ္း မွတ္ရာ ေတြနဲ႔ ရိွေနတာကုိ သက္ေသ အေထာက္ အထား ေတြနဲ႔ ျငင္းမရ ျဖစ္ၿပီး၊ ရုိဟင္ဂ်ာ ရိွေၾကာင္း၊ ေဒါက္တာ ေအးခ်မ္းရဲ့ ပါးစပ္က ထုတ္ေျပာ လုိက္တာဟာ ရုိဟင္ဂ်ာ ထုအတြက္ မဟီေဒါလ္ရဲ့ သမုိင္း သက္ေသ ျဖစ္ပါတယ္။